Czy lubisz zwiedzać zabytki kultury? Chociaż niewątpliwie docenisz niewielką odległość dzielącą Okrug od Splitu i Trogiru, watro wiedzieć, że sam Okrug oferuje unikalne osobliwości kulturalno-historyczne. Można zwiedzać malowniczo położone kościoły oraz pozostałości dawnych arystokratycznych ogrodów, także Okrug również może się pochwalić wyjątkowo cennym dziedzictwem!
ZABYTEK Z VI W. KRYJE W SOBIE BARDZIEJ ODLEGŁĄ PRZESZŁOŚĆ.
Na samym wybrzeżu, u stóp zatoki Saldun, znajduje się kościół, który przez miejscowych nazywany jest sv. Tudor. Początek budowy kościoła datuje się na VI w., kiedy to kult św. Teodora, męczennika i patrona wojska cesarza Justyniana, był w Europie bardzo silny, a samemu świętemu poświęcono wtedy wiele kościołów w Dalmacji. Na kaplicy cmentarnej, położonej na północ od kościoła znajduje się kamienne okno, które stylistycznie odpowiada czasom późnoantycznym.
Istniejący kościół pochodzi z późniejszych czasów, ale podczas badań archeologicznych odkryto pod nim warstwę starego kościoła. W istniejący ołtarz wbudowane są dwa fragmenty marmurowej płyty ołtarnej, doskonale kamieniarsko dopracowane - ozdonione warkoczami. Ponieważ ich powstanie datuje się na okres wczesnego średniowiecza - od IX - XI w., w związku z tym, w tym okresie można umiejscowić powstanie starszego kościoła. Z dokumentów historycznych wiadomo, że w tym okresie na kościół św. Teodora łożono wiele datków - władze kościelne posiadały wiele ziem na obszarze Trogiru i można wywnioskować, że od samego początku była w pełni wyposażona w takie "luksusowe" meble kościelne.
Dokładna data budowy istniejącego kościoła niestety jest nieznana. Pierwsze wzmianki o kościele pochodzą z 1439 r. - wspomina się wtedy o kościele i w diecezji trogirskiej, który miał wówczas jedną posiadłość i jego zarządcę. Prawdopodobnie został wybudowany na początku tego stulecia, kiedy to wyspa Čiovo była intensywnie zasiedlana i powstały na niej pierwsze wioski. W oparciu o cechy stylistyczne fasady, stwierdza się że została ona odnowiona na początku XVII w.
Kościół św. Teodora był kościołem parafialnym wioski Okrug Gornji gdzieś do połowy XVIII w. i posiadał swoją wspólnotę parafialną. Pierwsze wzmianki o parafii św. Teodora pochodzą z 1579 r. Teren wokół kościoła od momentu jego powstania zupełnie do niedawna był wykorzystywany jako cmentarz. W wewnętrznej ścianie kościoła, na lewo od drzwi, znajduje się najstarszy znany nagrobek z wyrytym imieniem i nazwiskiem zmarłego - pewnego Petra Užigovicia (Pietro Uzigovic) i datą 1580 r., z wygrawerowaną motyką, młotem i nożem (do obcinania gałęzi), które ukazują czym zmarły zajmował się za życia.
Nad głównym ołtarzem kościołą znajduje się obraz, który przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem, Jana Chrzciciela, bł. Ivana Trogisrskiego patrona Trogiru i św. Teodora - a jest to dzieło nieznanego mistrza z XVIII w. Święty Teodor przedstawiony jest w ekwipunku wojskowym, na koniu, podczas gdy zabija smoka, pod nim widać panoramę Trogiru, a w tle wyspę Čiovo. Na bocznym ołtarzu znajduje się obraz chrztu Chrystusa, dzieło weneckiego malarza Giovanniego Francesca Fedrigazziego z początku XVIII w.
OD MAŁEJ KAPLICY DO KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO.
Kościół św. Karola Boromeusza znajduje się w miejscowości Okrug Gornji, na przeciwko centrum starej wioski, na północ od drogi, która była niegdyś głównym szlakiem komunikacyjnym pomiędzy Okrugiem i Trogirem. Pierwsza wzmianka o kościele znajduje się w zapiskach biskupa Trogiru z 1640 r., który napisał, że kościół został "zbudowany na przestrzeni ostatnich lat". W tym samym wieku kościół wspominał także trogirski historyk Pavao Andreis; pisze że znajduje się w wiosce Maravići, podkreśla, że nie zna historii kościoła ani jego dóbr, ale jest przekonany, że został on wzniesiony dzięki oddaniu i pobożności okolicznych mieszkańców.
Prawdopodobnie była to tylko mała kaplica wotywna wzniesiona po kilku epidemiach dżumy. Mianowicie św. Karol Boromeusz, arcybiskup Mediolanu wyróżnił się opieką nad cierpiącymi podczas epidemii dżumy, która szalała pod koniec XVI w., a jako święty patron czczony jest od 1610 r. Przez następne sto lat kaplica św. Karola znalazła się w opłakanym stanie, dlatego też w 1735 r. została wyburzona, a dzięki staraniom mieszkańców i proboszcza Nikoli Pavkovicia został wybudowany nowy, większy kościół - ten istniejący do dziś.
Kościół jest jednonawowy z prostokątną apsydą i kądzielą nad drzwiami wejściowymi i wygrawerowanym rokiem budowy. Na południe od drzwi wejściowych do kościoła znajduje się kropielnica, na której jest przedstawiona ryba, a jakiś czas później został wyciosany napis, na którym wspomniany jest prefekt jakiejś wspólnoty parafialnej (NO(VA)K SCRIPECINI ZUPANP(OSTAVI)N.N), który umieścił w tym miejscu kropielnicę. Uważa się iż kropielnica należała wcześniej do kościoła św. Teodora.
Wkrótce po wybudowaniu, nowy kościół św. Karola Boromeusza stał się kościołem parafialnym w miejscowości Okrug Gornji. Pojawiają się wtedy w zapisach diecezji wzmianki o wielkiej braterskiej wsólnocie (Scuolagrande) św. Karola, która podobnie jak kościół utrzymywała się ze skromnego dochodu ze sprzedaży wina, jęczmienia, sera i 1/3 ilości wyprodukowanej oliwy z oliwek, które to lokalni mieszkańcy przygotowywali na święto św. Karola (3 listopada).
Na głównym drewnianym i rzeźbionym ołtarzu stoi obraz nieznanego autora, który przedstawia Matkę Boską Karmelitańską ze św. Janem, Wawrzyńcem (Lovro), i Karolem Boromeuszem. Obraz najprawdopodobnije powstał w okresie budowy kościoła. Kult Matki Boskiej Karmelitańskiej, patronki pokoju w Dalmacji jest bardzo rozpowszechniony od końca XVII w., po wielkich wojnach z Turkami w ten sposób wyrażano wdzięczność za osiągnięcia wojenne, a w efekcie końcowym za pokój. Ogólnie mówiąc, wydarzenia historyczne, które miały miejsce po wojnie kandyjskiej, odzwierciedliły się (jak to miało miejsce w przypadku kościoła św. Karola Boromeusza) w przeprojektowaniu i wyposażeniu wielu kościołów na wyspie Čiovo.
KAMIENNY ŚWIADEK TRADYCJI PUSTELNICZEJ NA WYSPIE ČIOVO.
Kościół św. Jana Chrzciciela znajduje się w miejscowości Okrug Donji, a położony jest przy starej drodze prowadzącej do wybrzeża, do małego portu zwanego Stari porat. Dalej na południe droga ta krzyżuje się z drogą prowadzącą do starej wioski Okrug Gornji oraz do studni o nazwie Šepurina, która dla mieszkańców wsi Okrug Donji przez stulecia służyła jako jedno ze źródeł wody. Na zachód od kościóła znajdują się trzy grupy kamiennych domów, które tworzą rdzeń starej osady Okrug Donji.
Nie wiadomo dokładnie kiedy kościół został zbudowany - zakłada się, że w XVI w. kiedy to napływ ludności osadniczej na wyspę Čiovo był intensywniejszy. Trogirski historyk Pavao Andreis wspomina w swoich zapisach z II połowy XVII w. kościół św. Jana Chrzciciela - zanotował, że został wzniesiony we wsi Okrug (Ocruch) przez okolicznych mieszkańców. Teren wokół kościoła był używany jeszcze w XIX w. jako cmentarz.
Kościół jest jednonawowy z prostokątną apsydą. Drzwi wejściowe mają wyprofilowane nadproże, wzniesienie okna, a ozdobione są późnorenesansowymi ornamentami.
Poświęcenie kościoła św. Janowi Chrzcicielowi, świętemu pustelnikowi, można interpretować w kontekście tradycji pustelniczej, która byłą niezwykle obecna na wyspie Čiovo. Mianowicie, pierwsi pustelnicy pojawili się tu jeszcze w pierwszych wiekach chrześcijaństwa i ta tradycja była kontynuowana do czasów nowożytnych.
W ZATOCE KANCELIROVAC - NIEGDYSIEJSZA STRAŻNICA NA SKAŁACH.
W zatoce Kancelirovac, około dwustu metrów od morza, znajdują się ruiny starej wieży/zamku wzniesionego na skałach (przez miejscowych miejsce jest nazywane Pod polaču). Wieża należała do mnichów z klasztoru benedyktynów św. Jana Chrzciciela z Trogiru, którzy tam przebywali sporadycznie (tak jak i w innych posiadłościach w okolicach Trogiru), podczas sezonowych prac w polu, zbiorów lub polowań. Wieża była używana jako okazjonalne miejsce zamieszkania, ale także jako punkt obserwacyjny, z którego można kontrolować otaczający teren. Została wybudowana z dużych, z grubsza rzeźbionych kamiennych kwadratów, które są charakterystyczne dla okresu romańskiego, a na poziomie pierwszego piętra znajdują się duże okna łukowe. W austriackim katastrze w dokumencie z 1830 r. zanotowano istnienie jakichś dodatkowych zabudowań, po których dzisiaj nie ma żadnego śladu.
To odosobnione, ale dobrze chronione miejsce, tak samo jak majątek klasztorny na pobliskiej wyspie Fumija, jest starochrześcijańskim miejscem pustelniczym, które zostało później odziedziczone przez benedyktynów z Trogiru. Zachodni przylądek przy ujściu zatoki Kancelirovac, obecnie nazywany Troglavice, nazywał się kiedyś na cześć istniejącej tu wieży przylądkiem św. Jana (Punta S.Giovanni).
RUINY PO KLASZTORZE BENEDYKTYŃSKIM - MIEJSCE O BARDZO DŁUGIEJ TRADYCJI PUSTELNICZEJ
Wysepka Fumija znajduje się zaledwie kilkaset metrów od południowo-zachodniego wybrzeża wyspy Čiovo. Nazwa wyspy pochodzi od św. Eufemii, patronki wczesnochrześcijańskiego kościoła i klasztoru, którego ruiny wciąż są widoczne.
Fumija to miejsce, w którym bardzo wcześnie rozpoczęła się tradycja pustelnicza, następnie przybyli tu Benedyktyni z trogirskiego klasztoru św. Jana. Posiadali oni tu zabudowania gospodarcze wraz z kościołem i zatrzymywali się na wyspie od czasu do czasu podczas prac rolnych i sezonu połowu ryb. Trogirscy Benedyktyni mieli liczne majątki na terytorium Trogiru - na przykład na pobliskiej wysepce Kraljevac, a także na samej wyspie Čiovo, w zatoce Kancelirovac.
Na przeciwko wysepki Fumija znajduje się zatoka Duga, bezpieczne schronienie i przystań dla statków, a niedaleko od niego znajduje się studnia o nazwie Šepurina. Na samej Fumiji znajduje się jedna jaskinia, w której również było żródło wody, a na powierzchni mniej żyzne tereny, także miejsce to było odpowiednie do organizacji mniszego życia.
Klasztor na wyspie Fumija jest jednym z wielu wczesnochrześcijańskich świątyń, które powstawały w bezpiecznych zatoczkach i przystaniacg wysp lub wzdłuż wewnętrzych żyznych pól na wyspach i służyły do nadzorowania oraz jako bezpieczne schronienie w czasie żeglugi.
Liczne znaleziska starożytnej ceramiki i amfor wzdłuż wybrzeża wyspy Fumiji, dowodzą że ta "mnisza rezydencja" została wybudowana na fundamentach rzymskiej willi.
Ruiny wczesnochrześcijańskiego kościoła znajdują się po południowej stronie wysepki. Zachowały się także otaczające mury, pozostałości skromnego klasztoru przy którym znajdował się zbiornik na wodę. Znaleziono również pozostałości wczesnochrześcijańskich mebli.
W ZATOCE PANTERA - RUINY LETNIEJ REZYDENCJI Z 1650 R.
Przy wejściu do zatoki Pantera wciąż znajdują się ruiny dawnej rezydencji wymarłego trogirskiego rodu patrycjuszy - Racetini. Dzisiaj ta zatoka właśnie z uwagi na ród Racetini częściej jest nazywana Racetinovac. Głęboka i płytka, wyjątkowo dobrze chroniona zatoka Pantera stanowiła bardzo atrakcyjne miejsce do zamieszkania i ekonomicznego wykorzystania.
Od końca XV w. wraz z przesunięciem centrum gospodarczego i handlowego z kontynentu zagrożonego wojnami, niektóre szlacheckie rodziny na wyspie Čiovo zaczęły budować letnie rezydencje ze zbiornikami wodnymi i rodzinnymi kaplicami w odosobnionych miejscach tuż przy brzegu. Do dzisiaj zachowała się jedynie rezydencja Racetini.
Jak pisał Pavao Andreis, willa wraz z zabudowaniami gospodarczymi powstała w 1650 r. Był to budynek jednokondygnacyjny, kaplica, zbiornik na wodę, stodoła i podwórko. W tylnej części zachowały się tarasy niegdyś uprawianych ogrodów i sadów, a niedaleko znajdowało się gumno - miejsce do młócenia żyta. Kaplica ze sklepieniem przymocowana do domu, poświęcona jest św. Antoniemu Pustelnikowi, patronowi zwierząt i rolnictwa, a według wierzeń chronił również od chorób. Czczenie jego kultu można tu interpretować jako pielęgnowanie pradawnej tradycji pustelnictwa na wyspie Čiovo, ale także w kontekście utrzymania otaczającego majątku gospodarczego rodziny, który w tej chronionej atmosferze również zapewniał możliwość zajmowania się rybołówstwem i zbieraniem soli morskiej.
